چی شد که «گاوبندی» ضرب المثل شد

آشنایی با ضرب‌المثل‌ها

-94چی شد که «گاوبندی» ضرب المثل شد 16 اردیبهشت - 

درگذشته اصطلاح گاو بندی زیاد رایج بود وبکار برده می شد .طوریکه  وقتی بین 3 یا چند نفر موضوعی اتفاق می افتاد که به نفع برخی و ضرر و بعضی تمام می شد این اصطلاح گاو بندی بکاربرده  می شد . بهرحال  گفته می شود هرگاه بین دو یا چند نفر در عمل و اقدامی مواضعه و تبانی شود عبارت گاوبندی مورد تمثیل قرار می‌گیرد. به قول علامه دهخدا: "با کسی گاوبندی داشتن، یعنی: در منافعی نامشروع با هم شریک بودن یا آنکه با کسی گاوبندی کردن یعنی: با اودر عملی شریک شدن".
اما ریشه ضرب‌المثل:

کشاورزانی که در قرا و قصبات ایران به امر کشت و زرع اشتغال دارند دو دسته هستند:دسته اول کشاورزان مقیم که در محل کار، صاحب خانه و زندگی هستند و همان جا کشاورزی می‌کنند که آنها را صاحب نسق می‌گویند.دسته دوم کشاورزان غیرمقیم هستند که این دسته را در اصطلاح عمومی خوش نشین و در منطقه مازندران اکاره می‌گویند. خانه و زندگی خوش نشین ها در روستاهای دیگر است ولی چون درمحل سکونت و زادگاهشان اراضی دایر و مزروع به قدر کفایت و احتیاج وجود ندارد اوایل بهار که فصل کشت و زرع است به روستاهای دوردست می‌رفتند و هرکدام قطعه زمینی از مالک قریه می‌گرفتند و مانند کشاورزان مقیم در زمین مورد اجاره گاوبندی و زراعت می‌کردند و پس از برداشت محصول و پرداخت بهره مالکانه به روستاهای خویش باز می‌گشتند.عبارت گاوبندی در اصطلاح کشاورزی به معنی استفاده از گاونر- گاو کاری برای شخم و زراعت است به این ترتیب که یک جفت گاو کاری را با نهادن یوغ در گردن به خیش می‌بندند و از آن برای شخم زدن و آماده کردن زمین برای زراعت استفاده می‌کردند.تا چندی قبل که تراکتور و سایرآلات و ابزار موتوری وجود نداشت چون گاوکاری مورد استفاده قرار می‌گرفت لذا عبارت گاوبندی با امور کشت و زرع ترادف پیدا کرد و از آن به منظور کشاورزی و زراعت افاده معنی می‌شد.اما معنی مجازی آن یعنی مواضعه و تبانی و شرکت در منافع نامشروع، از آنجا سرچشمه گرفته است که مباشران و متصدیان وصول بهره مالکانه برای آنکه منافع بیشتری نصیبشان گردد با یک یا چند نفر از خوش نشینها در زراعت و گاوبندی شریک می‌شدند و منافع حاصله را با یکدیگر تنصیف و تقسیم می‌کردند.منتها جان کلام اینجاست که در موقع برداشت بهره مالکانه که برمبنای مساحت اراضی تحت کشت تعیین و از کشاورزان وصول می‌شد جناب مباشر! مساحت زمینهای شراکتی را که با خوش نشینها گاوبندی کرده کمتر از میزان مقرر تقویم می‌کرد و یا اصولاً به حساب نمی‌آورد تا زیان و ضرری متوجه او و شریک گاوبندیش نشود.علت اینکه مباشر یا کارپرداز با کشاورزان مقیم صاحب نسق گاوبندی نمی‌کرد، یعنی شریک نمی‌شد، و این کار با خوش نشینها و اکاره‌ها انجام می‌داد از این جهت بود که کشاورزان مقیم به اوضاع و احوال و مساحت زمینهای تحت کشت یکدیگر کاملاً آشنا بودند و احتمال می‌رفت که تبانی و گاوبندی مباشر با آنان به وسیله سایر کشاورزان مقیم فاش و برملا شود ولی خوش نشین و اکاره این شرایط را نداشت، از جای دور آمده بود و میل داشت رضایت خاطر نماینده مالک (مباشر) را به هر نحوی جلب کند تا سالهای آینده نیز بتواند در آن منطقه کشاورزی و بهره‌برداری کند.به این جهت مباشر یا کارپرداز با اطمینان خاطر می‌توانست با او گاوبندی کند و منافع حاصله را بدون دغدغه و نگرانی بالا بکشد.استمرار در این عمل از طرف مباشر و خوش نشین موجب شد که از عبارت گاوبندی در افواه عمومی به معنی مواضعه و تباین و شرکت در منافع نامشروع استناد و تمثیل کنند.

اما اصطلاح گاو بندی به شکل دیگری هم روایت شده است .  چون گفته می شود پس از انقلاب صنعتی که ماشین بخار کشف گردید و ماشین آلات درکارخانجات مستقر و موجب افزایش تولید شد .بنابراین موجب بیکاری کارگران گردید . درعوض بخشی واسطه ی بین روستا و شهر شدند. چون اینان محصول تولیدی را با خود به روستاها می بردند ومی فروختند . به مرور زمان مکانی در روستاها دایرکردند و محصولات وتولیدات کارخانه هاراازشهر به مغازه های خود برده و عرضه می کردند . سپس رابطه شان شان با خان ها خوب شد . طوریکه با تبانی خان ها گاوهای نر روستاییان را خریداری کرده و سپس به روستاییان اشاره می دادند . تااینکه موقع  کشت و برداشت محصول که کشاورزان نیاز بیشتری به گاوها برای شخم زدن زمین و کوبیدن خرمن داشتند . اینان با زد وبند کردن با خان ها تقاضای اجاره ی بیشترگاوهای خریداری شده از روستاییان می کردند .اگر روستاییان مخالفت می کردند تهدید به پس گیری گاوهای شان می کردند . بنابراین این اصطلاح گاوبندی از همان موقع رایج شد . همچنین گفته می شود بورژوا یعنی شهرنشین . همانگونه که اشاره شد چون این شهرنشینان با دایر کردن سیستم ارتباطی بین شهر و روستا وتوسعه و گسترش شبکه های  عرضه کالاهای تولیدی زیاد رشد کردند در ادامه تبدیل به طبقه بورژوا شدند.

بهرحال اصطلاح گاوبندی  اکنون   در رژیم ولایت وارونه فقیه بین دولت وکارفرما علیه ی کارگران محروم و زحمتکش بکاربرده می شود . زیراکه  دستمزد کارگران محروم چندبرابرکمتر از زیرخط فقر اقتصادی قرار دارد . منبع جمهوری اسلامی